‘राति अचानक विण्डस्क्रिनमा कसैले अण्डाले हान्यो भने कार रोकेर के भएको हो भन्ने पत्ता लगाउन नखोज्नुहोस् । वाइपरले फुटेको अण्डा पनि नपुच्नुहोस् । र, विण्डस्क्रिन पखाल्न स्प्रे त गर्दै नगर्नुहोस् । किनभने, अण्डा पानीमा मिसिएपछि दूधजस्तो सेतो हुन्छ र त्यसले तपाईँको दृश्य ९२ दशमलव ५ प्रतिशत घटाइदिन्छ र कार रोक्न बाध्य पारिदिन्छ । त्यसपछि तपाईँ अपराधीको सिकार बन्नुहुन्छ । यो अपराधी गिरोहहरुको नयाँ तरिका हो । कृपया आफ्नो साथीभाइ र नातेदारलाई पनि यसबारे जानकारी गराउनुहोला । सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष यो सन्देश शेयर नगरेर स्वार्थी नबन्नुहोला ।’

के तपाईँलाई पनि यस्तो सन्देश आएको छ ? त्यो पनि प्रहरीको आधिकारि सूचना भन्दै ? आएको छ भने के गर्नुहुन्छ ? बेला बेला यस्तो सन्देश इमेल, फेसबुक, म्यासेन्जर र अन्य सोसल मिडिया वा मोबाइल फोनमा आइरन्छ । त्यसले सुनसान बाटोमा राति सवारी साधन चलाउनु पर्ने बाध्यता रहेका कतिपयलाई आतंकित पनि पार्छ । तपाईँ त्यसरी आतंकित बन्नु भएको छ ? छ भने अगाडि पढ्नुहोस् ।

तपाईँलाई आउने अर्को सन्देश यस्तो हुनसक्छः
‘तपाईँमाथि भएको छैन भने पनि सचेत रहनका लागि यो महत्त्वपूर्ण चेतावनी हो । यो चुटकिला होइन । यस्ता घटना अहिले घटिरहेका छन् ।

बिहीबार बिहान गाउँतिर हुइँकिरहँदा मैले सडक छेउ बच्चाको कार सिट देखेँ । सिट ब्ल्यांकेटले ढाकिएको थियो । मनमा विभिन्न तर्कना आए । तर, मैले कार रोकिन ।’ गन्तव्यमा पुगेपछि मैले प्रहरीलाई खबर गरेँ । प्रहरीले के सल्लाह दियो थाह छ ?

प्रहरीले थुप्रै कुरामा सचेत रहन भन्यो । त्यस अनुसार, अपराधी गिरोह र चोरहरु कार रोकेर मान्छे खास गरी महिला बाहिर आइदिउन भन्ने विभिन्न तरिका अपनाउँछन् । कसैले बच्चा फालेको भन्ने भान पार्न सडक छेउ कार बेबी सिट राखिदिन्छन् । कार बेबी सिट प्रायः जङ्गल वा घाँसे मैदान छेउ हुन्छ । कार रोक्ने महिलालाई यस्ता गिरोहले घिसारेर जङ्गलभित्र लैजान्छन् । पिट्छन् । बलात्कार गर्छन् । लुट्छन् । र, सायद मर्न छाडिदिन्छन् । पुरुषलाई पनि पिट्छन् । लुट्छन् । र, सायद मर्न छाडिदिन्छन् ।

कुनै पनि हालतमा कार नरोक्नुहोस् । ९११ मा फोन गर्नुहोस् ।’

यो सूचना सन् २००९ देखि विभिन्न शैलीमा बेला बेला फैलिरहेको छ । सूचनामा कतै न कतै प्रहरीलाई जोडिएको हुन्छ । वा, प्रहरीकै लेटरहेडमा सूचना जारी गरिएको हुन्छ । एकान्त सडकमा यात्रा गरिरहँदा बच्चा रोएको सुनेर कार रोक्ने महिला बलात्कार र लुटपाटको सिकार बनिन् भन्ने समाचार कुनै बेला इन्टरनेट/सोसल मिडियामा भाइरल बनेको थियो । त्यस्तै, गाडी रोक्न आदेश दिने नक्कली प्रहरी एउटी युवतीले कसरि चिनिन् र जोगिइन् भन्ने कथा पनि इन्टरनेट/सोसल मिडियामा नयाँ होइन ।

यी चल्तिका घटना वा कथा हुन् । यस्ता घटना वा कथा इन्टरनेटमा प्रशस्त पाइन्छन् । के यी घटना र कथामा सत्यता छ ? विन्डस्क्रिनमा अण्डा फाल्ने पहिलो घटना तर्फ लागौं ।

विन्डस्क्रिनमा अचानक अण्डा फुट्दा के भएको हो भनेर जाँच्न जो कोही पनि कार रोकेर बाहिर निस्कन सक्छ । त्यस्तो बेला ऊ लुटिन सक्छ । तर, होक्सस्लेयर डट कमका अनुसार आजसम्म यस्तो घटना घटेको प्रमाण फेला परेको छैन । होक्सस्लेयर डट कम कुनै घटना वा हल्लामा कति सत्यतता छ भनेर प्रमाण खोज्न स्थापित वेबसाइट हो ।

यद्यपि विण्डस्क्रिनमा अण्डा फालिएको एउटा घटना भने क्यानडाको रेजिना प्रहरीमा दर्ता भएको थियो । सिबिए डट सिएका अनुसार एउटी महिलाले फेसबुकमा आफ्नो कारको विण्डस्क्रिनमा अण्डा फुटेको तस्बिर राखिन र अण्डा हानेपछि कारको गति घटाउँदा थुप्रै मान्छेले खेदेको तथा कारको ढोका खोल्न खोजेको उल्लेख गरिन् । रेजिना प्रहरीले उक्त घटनामाथि अनुसन्धान गर्‍यो । तर, केही हात लागेन । त्यस्तै, यहाँ लिङ्कमा भएको यूट्युव भिडियोले विण्डस्क्रिनमा अण्डा फुटे र त्यसलाई स्प्रे गरेर वाइपरले हटाए चालकले गाडी रोक्नुपर्ने गरी दृश्यमा बाधा पार्दैन भन्ने पुष्टि गर्छ

https://www.youtube.com/watch?v=ClV74WoUrew

बेबी कार सिटका सम्बन्धमा जारी भएको सूचनामा आफ्नो लेटरहेड प्रयोग भए पनि त्यो आफूले जारी नगरेको भनेर मेट्रोपोलिट पुलिस सर्भिसले आधिकारिक फेसबुक पेजमार्फत खण्डन गरेको छ । प्रमाण खोजेर घटना सत्य हो होइन भन्ने ट्याटनन्सेन्स डट कमका अनुसार बेबी कार सिट प्रयोग गरेर लुटपाट, बलात्कार वा हत्या भएको घटना अहिलेसम्म प्रमाणित छैन ।

यस्ता कथा शहरी दन्त्य हुन् जो समय समयमा बन्छन् र मानिसको दिमागमा लामो समय डेरा जमाएर बस्छन् । यस्ता दन्त्य कथा बन्ने स्रोत धेरै हुनसक्छ । जस्तो, कथा, फिल्म, डकुमेन्ट्री वा मानिसको परिकल्पना आदि । यसको स्रोत पत्रपत्रिका पनि हुनसक्छ । जस्तो, क्यानडाको टोरेन्टो स्टारले आप्रवासीले पाउने सुविधाका सम्बन्धमा सन् २००४ मा एउटा समाचार लेख्यो जसमा भनिएको थियो, ‘शरणार्थीलाई मोन्ट्रयल, टोरोन्टो र भ्यान्कुभरबाट बाहिर लैजाने रणनीति अनुरूप हरेकलाई सुरुमा १ हजार ८ सय ९० डलर र मासिक ५ सय ८० डलर भत्ता पाउने छन् । साथमा उनीहरूलाई एउटा ल्याम्प, एउटा कुर्सी र एउटा खाट दिइन्छ ।’

यो समाचारलाई मानिसले शरणार्थीले देशलाई ४० वर्ष सेवा गर्ने अवकाशप्राप्त व्यक्तिले पाउने भन्दा धेरै रकम पाउँदैछन् भन्ने बुझे । समाचार लेख्ने पत्रकारलाई त्यस सम्बन्धमा एउटा भावुक इमेल पनि आयो । पत्रकारले इमेल पठाउने मानिसलाई खण्डन पठायो । तर, त्यो इमेल ठेगाना बन्द भइसकेको थियो । त्यसअघि नै त्यो इमले सयौँ मानिससम्म पुगिसकेको थियो । टोरेन्टो स्टारमा समाचारको तथ्य परीक्षण नगरी यस्तो पाठकपत्र समेत छापियो– ‘शरणार्थीले १ हजार ८ सय ९० डलर र ५ सय ८० डलर गरी मासिक २ हजार ४ सय ७० डलर पाउने, देशलाई ४० वर्ष सेवा गर्नेले मासिक १ हजार १२ डलरमात्र पाउने ? अव अवकाशप्राप्त मानिसले शरणार्थी बन्न किन आवेदन नदिने ?’ यो समाचारले टोरोन्टो स्टारलाई लामै समय पिरोल्यो ।

दन्त्य कसरि बन्छ भन्ने यो एउटा उदाहरण हो । हामीसँग थुप्रै दन्त्य कथा छन् । कतिपयमा केही सत्यता पनि होलान् । तर, दी एट्लान्टिक डट कममा प्रकाशित एउटा लेख ‘दी स्ट्रेन्ज अरिजिन्स अफ अर्बान लिजेन्ड’ का अनुसार पछिल्ला अध्ययनहरुले मानिसले निश्चित कुरा लामो समय सम्झिने देखाएको छ । लेख अनुसार मानिसहरू स्वभावतः आफूलाई जोगाउन सहयोग पुग्ने दन्त्य लामो समय सम्झिन्छन् । झुटको खेती चलाउने दन्त्य कथाहरू लामो समय रहनुको कारण त्यही हो ।

त्यसबाहेक, यस्ता दन्त्यहरु निर्माण गरिनु अथवा झुटको खेती हुनुको अर्को कारण पनि छ । उक्त लेखका अनुसार गलत कुराहरू मानिसले धेरै ‘रेटिङ’ गर्छन् । वेबसाइटको रेटिङ बढे त्यसको कमाइ बढ्छ ।